Pierwsza wersja ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych pochodzi z 1963 roku. W lipcu ubiegłego roku sejm uchwalił jej nowelizacje, które w obecnej formie weszła w życie 1 stycznia 2016 roku. Jakie zmiany wprowadza nowelizacja? Przewidziano możliwość przekształcenia wspólnot gruntowych, co zdecydowanie ułatwi proces zakładania ksiąg wieczystych, a co za tym idzie, również sprzedaż i opodatkowanie.

Wspólnoty gruntowe to pozostałości zamierzchłych czasów, kiedy to w XIX w., w trakcie zaborów ustalono podział wsi na wspólne grunty, w których każdy chłop miał swój udział, proporcjonalnie do posiadanych ziem. Wspólnoty gruntowe stanowiły szczególny rodzaj własności, bowiem nie podlegała podziałowi.

Nowe przepisy zawarte w ustawie, definiują na nowo wspólnotę gruntową, a także ustala podział nieruchomości i komu przypada prawo udziału w nieruchomości. Takie doprecyzowanie przepisów ma na celu ułatwienie procesu wydawania decyzji administracyjnych oraz umożliwi wskazanie uprawnionych do korzystania z gruntów i w jakim zakresie.

Nowelizacja ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych była niezbędna. Na ponad 5 tys zarejestrowanych wspólnot gruntowych, 3,5 tys z nich nie miało określonego stanu prawnego, choć w myśl ustawy z 1963 roku, ustalenie stanu prawnego wszystkich wspólnot miało nastąpić w ciągu dwunastu miesięcy od wejścia w życie ustawy, czyli, paradoksalnie w roku 1964…

Na uchwaleniu nowelizacji zależało zarówno jednostkom samorządu terytorialnego, które do tej pory miały problem z opodatkowaniem gruntów oraz rolnikom, którzy mieli nie lada problem przy ubieganiu się o płatności bezpośrednie. Ustawa w poprzedniej formie utrudniała, a czasem wręcz uniemożliwiała wskazanie osób uprawnionych do korzystania z gruntów.

Przepisy znowelizowanej ustawy pozwolą ustalić, które nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową, a także pozwolą ustalić, kto jest uprawniony do korzystania z tych gruntów i w jakiej części, na podstawie wielkości posiadanego gospodarstwa. Co istotne, taki podział nastąpi na wniosek osób uprawnionych, czyli osób fizycznych i osób prawnych, ale tylko w przypadku, jeśli udowodnią one, że korzystały ze wspólnoty między lipcem 1962 roku a 1963 roku. Takim osobom nadawany jest status osób „pierwotnie uprawnionych”.

Drugą grupą uprawnionych do udziału we wspólnocie są osoby, które posiadają gospodarstwo rolne i od 1 stycznia 2011 roku do 31 maja 2015 roku nieprzerwanie korzystają ze wspólnoty lub też osoby zamieszkałe lub mające siedzibę na terenie miejscowości, której grunty stanowią wspólnotę lub też osoby fizyczne, które nie mieszkają w miejscowości, ale posiadają gospodarstwo rolne, a przedmiotem własności są lasy, grunty leśne, czy nieużytki przeznaczone do zalesiania (chyba, że osoby te nie korzystały ze wspólnoty od 1 stycznia 2011 roku do 31 maja 2015 roku).

Ważną zmianą, która wprowadziła nowelizacja jest możliwość przekształcenia wspólnot gruntowych we własności w częściach ułamkowych, w rozumieniu Kodeksu Cywilnego. To ułatwi proces zakładania ksiąg wieczystych, sprzedaży gruntu, a także ich opodatkowania.

Jeśli z jakiegoś powodu ustalenie osób uprawnionych do korzystania ze wspólnoty stanie się niemożliwe to grunty zostaną przejęte na wniosek przez gminy, oczywiście nieodpłatnie, ze względu na swoje geograficzne położenie. Będzie to umożliwiało w późniejszym czasie przeznaczenie gruntów pod cele inwestycyjne. Jeśli jednak gminy nie wyrażą chęci przejęcia wspólnot, wtedy grunty staną się własnością Skarbu Państwa.

Co ważne, ustawa nie znosi istniejących wspólnot i współwłasności. Jeżeli uprawnione osoby wyraża taką wolę, ustalone wspólnoty będą mogły funkcjonować w dotychczasowej formie.
Ustawa przewiduje też warunki ustroju powoływanych spółek, które wspólnoty mają zagospodarować, jednocześnie ustając kontrolę sądową nad organami spółek.

Dział Analiz WGN
Katarzyna Surma